Sermaye Piyasası Kanunundaki Suçlar

Sermaye piyasası, sermaye ihtiyacı olanların tasarruf sahipleri ile buluştuğu, hisse senedi, tahvil, bono gibi menkul kıymetlerin alınıp satıldığı bir piyasadır. Sermaye piyasasının düzenli, şeffaf ve güvenilir bir şekilde işlemesini sağlamak için 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu (SPK) çıkarılmıştır. Bu kanun, sermaye piyasası araçları, ihraççılar, aracı kurumlar, yatırımcılar ve Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) gibi piyasanın taraflarına ilişkin hak ve yükümlülükleri belirlemektedir.

SPK, sermaye piyasasının işleyişini denetleyen ve gerekli düzenlemeleri yapan bir kamu kurumudur. SPK’nın görevleri arasında, sermaye piyasası araçlarının ihraç edilmesine izin vermek, aracı kurumları yetkilendirmek, yatırımcıların haklarını korumak, piyasa dolandırıcılığı ve bilgi suistimali gibi suçları önlemek ve cezalandırmak yer almaktadır.

SPK Kanunu’nda düzenlenen suçlar, sermaye piyasasının işleyişini bozan veya yatırımcılara zarar veren eylemlerdir. Bu suçlar genel olarak şu şekilde sınıflandırılabilir:

Bilgi Suistimali

Bilgi suistimali suçu, SPK Kanunu’nun 106. maddesinde tanımlanmıştır. Buna göre, “Doğrudan ya da dolaylı olarak sermaye piyasası araçları ya da ihraççılar hakkında, ilgili sermaye piyasası araçlarının fiyatlarını, değerlerini veya yatırımcıların kararlarını etkileyebilecek nitelikteki ve henüz kamuya duyurulmamış bilgilere dayalı olarak ilgili sermaye piyasası araçları için alım ya da satım emri verme veya verdiği emri değiştirme veya iptal etme ve bu suretle kendisine veya bir başkasına menfaat temin etme” eylemi bilgi suistimali suçunu oluşturur.

Bilgi suistimali suçu, içerden öğrenenler tarafından işlenir. İçerden öğrenenler ise SPK Kanunu’nda şöyle sıralanmıştır:

– ihraççıların veya bunların bağlı veya hâkim ortaklıklarının yöneticileri,
– ihraççıların veya bunların bağlı veya hâkim ortaklıklarında pay sahibi olmaları nedeniyle bu bilgilere sahip olan kişiler,
– iş, meslek ve görevlerinin icrası nedeniyle bu bilgilere sahip olan kişiler,
– bu bilgileri suç işlemek suretiyle elde eden kişiler,
– sahip oldukları bilginin bu fıkrada belirtilen nitelikte bulunduğunu bilen veya ispat edilmesi hâlinde bilmesi gereken kişiler.

Bilgi suistimali suçu örnekleri:

– Bir şirketin yönetim kurulu başkanı, şirketin önemli bir anlaşma imzalayacağını öğrenir. Bu bilgi henüz kamuya açıklanmadan önce, şirketin hisselerini yüksek fiyattan satın alır ve anlaşma duyurulduktan sonra hisselerin değerinin artmasıyla kar elde eder.
– Bir bankanın denetçisi, bankanın iflas edeceğini öğrenir. Bu bilgi henüz kamuya açıklanmadan önce, bankanın tahvillerini düşük fiyattan satın alan arkadaşına haber verir. Banka iflas ettikten sonra, tahvillerin değerinin düşmesiyle arkadaşı zarar eder.

Piyasa Dolandırıcılığı

Piyasa dolandırıcılığı suçu, SPK Kanunu’nun 107. maddesinde tanımlanmıştır. Buna göre, “Sermaye piyasası araçlarının fiyatlarına, fiyat değişimlerine, arz ve taleplerine ilişkin olarak yanlış veya yanıltıcı izlenim uyandırmak amacıyla alım veya satım yapanlar, emir verenler, emir iptal edenler, emir değiştirenler veya hesap hareketleri gerçekleştirenlerin” eylemi piyasa dolandırıcılığı suçunu oluşturur.

Piyasa dolandırıcılığı suçu, piyasanın yapay olarak manipüle edilmesiyle işlenir. Manipülasyon ise piyasanın gerçek durumunu yansıtmayan fiyat, miktar veya değer oluşmasına neden olan eylemlerdir. Manipülasyon örnekleri şunlardır:

– Bir kişi veya grup, bir menkul kıymetin fiyatını yükseltmek için büyük miktarlarda alım yapar. Bu alımlar piyasada talep artışı izlenimi uyandırır ve diğer yatırımcıları da alıma yönlendirir. Daha sonra kişi veya grup, menkul kıymeti yüksek fiyattan satarak kar elde eder. Bu manipülasyona pompala ve boşalt (pump and dump) denir.
– Bir kişi veya grup, bir menkul kıymetin fiyatını düşürmek için büyük miktarlarda satım yapar. Bu satımlar piyasada arz fazlası izlenimi uyandırır ve diğer yatırımcıları da satışa yönlendirir. Daha sonra kişi veya grup, menkul kıymeti düşük fiyattan alarak kar elde eder. Bu manipülasyona çökert ve al (dump and buy) denir.
– Bir kişi veya grup, bir menkul kıymetin fiyatını sabit tutmak için alım ve satım emirleri verir. Bu emirler gerçekleşmeden iptal edilir veya değiştirilir. Bu şekilde piyasada yapay bir likidite ve istikrar izlenimi uyandırılır. Bu manipülasyona yıkama (wash) denir.